مشتاق علیشاه

در باره درویش مشتاق_علیشاه:

مشتاق علیشاه که نام اصلی‌اش میرزا محمد تربتی است، جوانی خوش سیما و برازنده و از مریدان شاه نعمت الله ولی بود که از اصفهان به کرمان کوچ کرد و در این شهر ساکن شد. او هنرمندی شوریده بود که هم شعر می‌سرود و هم سه تار را به مهارت می‌نواخت، و اصلا ً نام او با نام سه تار عجین است چرا که وی یک سیم به سیم‌های سه تار افزوده که به نام وی، «سیم مشتاق» نامیده می‌شود.

می‌گویند این درویش هنرمند روز‌ها روی پله‌های مسجد جامع کرمان می‌نشست و آیات قرآن را به همراه صوت مؤثر سه تار، ازبُن جان تلاوت می‌کرد و از این رو پس از مدتی مریدانی بسیار یافت که پر آوازه‌ترین آن‌ها ملا محمد تقی کرمانی، معروف به «مظفر علیشاه» بود. و این ملا محمد تقی کسی بود که ابتدا، در مخالفت با دراویش تعصب می‌ورزید، هرگز با آنان نمی‌نشست و حتا دیگران را هم از نشست و برخاست با آنان منع می‌کرد، اما به ناگهان از مریدان مشتاق شد و داستان آن از این قرار است که می‌گویند روزی یکی از بازاریان کرمان که روضه خوانی ِ سالانه داشت، علما ی شهر را به روضه فراخوانده بود و علما همه در رده‌ای خاص نشسته بودند و ملا محمد تقی هم در میان آنان بود. در این هنگام مشتاق علیشاه بی‌خبر وارد شد و در زاویه‌ای مقابل او نشست. هنگامی که سفره گستردند ملا محمد تقی دست به سفره دراز نکرد و به پیروی از او، دیگر علما هم دست نزدند. صاحب مجلس که مردی متدین بود، ناراحت شد و سبب را پرسید و در ضمن اشاره کرد که تمام مخارج سفره از کسب حلال به دست آمده و ذره‌ای ناحق در آن نیست.

ملامحمد تقی ضمن تأیید گفتهٔ میزبان، به مشتاق علیشاه اشاره کرد و گفت: «قرار نبود که درویش بر سر این سفره باشد و اکنون می‌بینیم که هست!»

مشتاق علیشاه با شنیدن این سخن نگاه نافذ و معنی داری به ملا محمد تقی انداخت و گفت: «حاجی، اگر سفرهٔ مولاست که درویش و غیر درویش ندارد!» پس آنگاه برخاسته، مجلس را ترک نمود. او رفت اما تأثیر آن نگاه در ملا محمد تقی به ژرفا باقی ماند، آنگونه که وی عبای خود را برداشت و در پی مشتاق روانه شد و در اول کوچهٔ «ماهانی» او را دید که بر سر گوری نشسته و سر در خویش فرو برده است. هرچه اصرار ورزید، درویش باز نگشت، اما از آن لحظه به بعد ملا محمد تقی دگرگون شد، شیدا و شیفته شد، دیوانهٔ عشق شد، تغییر مسلک داد، به راه عرفان افتاد، نام خود را به «مظفر علیشاه» گردانید و حتا دیوان شعر خود را نیز به نام مرشد خود «دیوان مشتاق» نامید.

اما از آن طرف هر چند که پیروان مشتاق رو به افزونی می‌گذاشتند، بر تعداد دشمنان او هم که در صدد قتلش بودند، اضافه می‌شدند که در صدر آنان ملا عبدالله نامی بود که مجتهد شهر بود و از همه گردنکش‌تر و خونی‌تر می‌نمود و هر دم درپی بهانه می‌گشت تا اینکه روز بیست و هفتم ماه رمضان ۱۲۰۶شمسی، هنگامی که بر منبر بود، مشتاق علیشاه وارد شد و در گوشه‌ای به عبادت مشغول گشت. ملا عبدالله چون شنیده بود که وی قرآن را با نوای سه تار تلاوت می‌کند، از‌‌ همان بالای منبر حکم به سنگسار کردن و قتل مشتاق علیشاه داد و خود پیش افتاد.

درویش را گرفتند و در مکانی که امروز شبستان مسجد جامع است، اما آن روز تلی بود به نام «تل خر فروشان» در گودال افکندند و به سنگ زدن پرداختند. یکی از مریدان مشتاق به نام جعفر خود را به روی او انداخت تا در امانش بدارد، اما به او نیز رحم نکردند و او هم کشته شد و ملا محمد تقی (مظفر علیشاه) زمانی رسید که کار از کار گذشته بود..، پس هنگامی که آن صحنهٔ ناگوار را دید گفت: «یک شهر، خون بهای مشتاق است.»

بعد از مرگ مشتاق، ملا عبدالله که بانی مرگ او بود به «ملا عبدالله سگو» معروف شد، چون هنگام مرگ زمانی که دید لب‌های مشتاق علیشاه هنوز تکان می‌خورد و «یاهو» می‌گوید، به او نزدیک شد و با لهجهٔ کرمانی گفت: «سگو هنوز هم یا هو می‌گویی؟» و عجیب اینکه این لقب آز آن به بعد بروی او و اقوامش ماند و مردم آن‌ها خاندان «عبد الله سگو» می‌نامیدند.

مدفن مشتاق علیشاه که از خلوص و صفای خاصی بهره دارد، در کرمان به «مشتاقیه» معروف و زیارتگاه رندان جهان است.

سلطان قلبها

نحوه بدست گرفتن سه تار

  کاسه سه تار برروی گودی کمر ویا روی زانو قرار میگیرد

دسته ساز با زاویه 30درجه معمولا بادست چپ نگهداری میشود

سه تار با سه نقطه ببدن اتکا دارد.مچ دست راست.انگشت اشاره دست چپ.انگشت شصت دست چپ.که هرگز از ساز جدا نمیشوند.

نحوه قرارگرفتن انگشتان  دست راست بر روی  ساز بدین ترتیب است که دوانگشت کوچک و کناری نسبت به کف دست زاویه 90درجه میسازند .(شکل 1)

نوک دو انگشت کوچک وکناری روی کاسه ساز زیر سیمها.مچ دست بالای سیمگیروانگشت شصت بالای سیمها روی کاسه سازقرار میگیرد.(شکل2)

نحوه گرفتن دسته ساز توسط انگشتان دست چپ بدینصورت است که دسته ساز روی بند سوم انگشت اشاره می نشیند وانگشت شصت هم مقابل انگشت اشاره قرار میگیرد.(شکل3)

    

..................تصویر2..............................تصویر3........................

.........تصویر1

ضربه به سیمها توسط انگشت اشاره انجام میشودکه باید از بند دوم انگشت خم شودوبعد از ضربه به سیم به کف دست انتهای انگشت شصت راست برخورد کند.

 

کوک سه تار در دستگاههای مختلف

انواع کوک سه تار

کوک

هر چهار سیم سه‌تار می‌توانند توسط گوشی‌هایی که در انتهای دسته تعبیه شده کوک شوند.
نت پایهٔ کوک سه‌تار و تار معمولاً نت دو برای سیم یکم است و بقیه سیم‌ها بر اساس سیم اول کوک می‌شوند. نت ِ دوی مورد استفاده در سه‌تار، در پیانو سی وسط (Middle C) است. نت دو در موسیقی ایرانی معمولاً نیم پرده پایین‌تر از نت دو در موسیقی کلاسیک، و برابر با سی بمل در دیاپازون است.

بعضی اوقات برای تمرین از پایه نت لا برای کوک سیم یکم استفاده می‌شود چرا که صدای ساز بم‌تر بوده و گوش نوازنده را آزار نمی‌دهد. دلیل دیگر برای استفاده از نت ِ لا شل‌تر بودن سیم‌هاست و در نتیجه آسیب کمتری به سیم رسیده و عمر مفید آن بالا می‌رود؛ در عین حال که انگشت‌گذاری و اجرای تکنیک هایی مانند مضراب ریز روی سیم شل آسان‌تر است.

معمولا برای هر دستگاه کوک خاصی در نظر گرفته می‌شود، اما بسته به دستگاه، احساس نوازنده و تم آهنگ مورد نظر می‌تواند متفاوت باشد. عوض شدن کوک ساز در هر دستگاه و آواز در موسیقی ایرانی منجر به عوض شدن حال و هوای آهنگ‌ها می‌شود اما می‌توان با استفاده از کوک ِ دستگاه‌ها و آوازهای مختلف، آهنگ‌های مربوط به دستگاه و یا آوازی دیگر را نواخت.

حالت‌های مختلف کوک

نامگذاری سیم‌ها برای کوک قراردادی است. به این معنی که لازم نیست کوک سیم همان نت دیاپازون باشد. برای مثال در حالتی که قرار باشد سیم اول روی نت دو کوک شود و سیم دوم روی نت سل، می‌توان هر دو را یک پرده پایین‌تر آورد و سیم اول را روی نت سی‌بمل و سیم دوم را روی نت فا کوک کرد. در موسیقی سنتی ایران می‌توان هر دستگاه را با کوک‌های مختلف اجرا کرد که در اینجا متداول‌ترین آنها معرفی می‌شود.

حالت‌های کلی کوک

حالت سیم و نوع صدا	سیم ۱	سیم ۲	سیم ۳	سیم ۴
صدای ریز با سیم‌های سفت و کشیده	دو	سل	دو	دو
سیم‌ها دو نیم‌پرده بم‌تر کوک شوند	سی‌بمل	فا	سی‌بمل	سی‌بمل
سیم‌ها سه نیم‌پرده بم تر کوک شوند	لا	می	لا	لا

به علت پایین‌تر بودن نت دو در موسیقی سنتی ایران نسبت به موسیقی کلاسیک به میزان یک پرده، کوک ِ «سی بمل، فا، سی بمل، سی بمل» همان کوک ِ «دو، سل، دو، دو» شناخته می‌شود. در واقع، نامگذاری این کوک (که در اینجا کوک ماهور است) به عنوان «دو، سل، دو، دو» برای راحتی کار نوازندگان و هنرجویان است تا نسبت فاصله بین نت مورد استفاده در سیم یکم تا سیم دوم را که ۵ نیم پرده است، درک کنند.

کوک شور

دستگاه شور مادر دستگاه‌های موسیقی ایران است و تمامی دستگاه‌ها و آوازها (به جز دستگاه چهارگاه) از شور مشتق می‌شوند.

کوک‌های متداول شور

	سیم ۱	سیم ۲	سیم ۳	سیم ۴
شور سُل	دو	سل	دو	فا
شور ر	دو	سل	ر	ر
شور دو	دو	فا	دو	دو
شور لا	دو	سل	لا	ر

متعلقات شور

آوازهای ابوعطا، بیات ترک، اقشاری،دشتی،بیات کرد و بیات اصفهان با اینکه از متعلقات دستگاه شور هستند، اما هر یک دارای کوک ِ جداگانه‌ای هستند. (امروزه آواز بیات اصفهان از متعلقات دستگاه همایون خوانده می‌شود که در قدیم متعلق به شور بوده و ربع پرده با شور تفاوت دارد.)

آواز ابوعطا

کوک‌های متداول شور

	سیم ۱	سیم ۲	سیم ۳	سیم ۴	توضیحات
ابوعطا دو	دو	سل	دو	فا	مأخوذ از شور سل
ابوعطا سل	دو	سل	ر	ر	مأخوذ از شور ر
ابوعطا فا	دو	فا	دو	دو	مأخوذ از شور دو
ابوعطا ر	دو	سل	لا	ر	مأخوذ از شور لا

آواز بیات ترک

کوک سه‌تار در آواز بیات ترک به روایت احمد عبادی نوازنده سه‌تار به این گونه است:

نام	سیم اول	سیم دوم	سیم سوم	سیم چهارم
بیات‌ترک سی‌بمل	دو	فا	سی‌بمل	سی‌بمل
راست‌کوک سی‌بمل	دو	سل	سی‌بمل	فا
بیات‌ترک دو	دو	سل	دو	دو
بیات‌ترک می‌بمل	دو	فا	می‌بمل	می‌بمل
بیات‌ترک فا	دو	فا	دو	دو

آواز افشاری

سیم اول	سیم دوم	سیم سوم	سیم چهارم
دو	سل	دو	دو

آواز دشتی

سیم اول	سیم دوم	سیم سوم	سیم چهارم
دو	سل	لا	ر

کوک همایون

کوک مورد استفاده برای دستگاه همایون دقیقا مانند کوک ِ مورد استفاده در آواز ِ ابوعطاست. در نوازندگی آواز بیات اصفهان نیز  نیز از همین کوک برای سه‌تار استفاده می‌شود.

	سیم ۱	سیم ۲	سیم ۳	سیم ۴
همایون می کرن	دو	سل	ر	ر
همایون ر کرن	دو	سل	دو	دو
همایون لا کرن	دو	سل	لا کرن	ر
همایون لا کرن ۲	دو	فا	سل	دو
همایون سل کرن	دو	فا	سل کرن	می بمل

کوک ماهور

کوک ِ سه‌تار در دستگاه ماهور به عنوان پایه شناخته می‌شود و در این کوک، سه‌تار دارای بیشترین وسعت صوتی خود است.

سیم‌های سه‌تار برای نوازندگی دستگاه ماهور به این صورت کوک می‌شوند:

	سیم ۱	سیم ۲	سیم ۳	سیم ۴
ماهور ِ دو	دو	سل	دو	دو
...	دو	فا	دو	دو
...	دو	سل	دو	فا

کوک راست‌پنجگاه

برگرفته شده از : tar3tar.blog.ir